Onte foi o Día das Artes. Co meu despiste habitual, non me enterei antes (vale, de feito avisoume María Sánchez, a quen lle dou as grazas), pero tentei facer unha entrada a toda présa. Pensei en meter moitas cousas, pero non me gustaba como quedaba, así que deixeino, total... Total todos os días está a arte aí, para salvarnos a vida. Ou non tanto, pero para facela máis agradable e interesante, o cal acaba por ser o mesmo...
E cando espertei esta mañá tíveno moi claro. Isto é o que quero que vexades. Non é fiestra, non é pintura, non é escultura, non é música, non é un edificio, non está escrito, non ten nada de monumental, ninguén colgaría isto na súa parede.
En realidade non é arte, porque non é un obxecto artístico, feito en exclusiva para o deleite dos nosos sentidos e do noso intelecto, senon funcional. Ou tería sido, porque sabemos que nunca tivo uso, máis aló do probablemente funerario polo contexto no que foi atopado. Pero esta cousa modesta, na que non repararíamos pola nosa conta, isto é o que somos. Isto é o que explica a nosa necesidade de facer as cousas non só funcionais, senon tamén fermosas.
 |
| Excalibur, bifaz atopado no complexo de Atapuerca en 1998 |
Unha pedra? Tanta leria por unha pedra?
Unha pedra de cuarcita, de cores variadas, ente ocre e vermello, que alguén tallou hai máis ou menos
430.000 anos. Pero esta pedra, aparentemente prosaica, garda
segredos que a fan aínda máis interesante. Non só por ser a ferramenta lítica máis antiga atopada polo de agora en xacementos europeos, senón por unha serie de cuestións que a fan única e simbólica.
Excalibur é un
bifaz, é dicir, un núcleo que se fixo cortante en varias das súas superficies dándolle golpes con outro obxecto duro, seguramente outra pedra. Vedes o proceso se picades na palabra resaltada. Un bifaz era unha ferramenta de múltiples usos, valía para case todo, desde cortar carne a fenderlle a testa a quen fose necesario. A navalla suíza do Paleolítico.
Pero nunca tivo uso, sábese porque non hai os microsinais que quedan na superficie das ferramentas cando foron empregadas algunha vez. Estaba nova cando apareceu nesta excavación:
 |
| Excavación (bastante incómoda) en Sima de los Huesos, Atapuerca. |
Sima de los Huesos, unha cova case vertical dentro do complexo da Serra de Atapuerca, é un lugar extraordinario, onde teñen aparecido uns 7000 restos fósiles de humanos dunha antigüidade cercana aos 430.000 anos. E Excalibur.
Unha das cousas que fai excepcional esta pedra é que apareceu entre os restos duns 30 individuos da especie Homo Heidelbergensis. A sima non era habitable, serviu de enterramento intencionado, é por tanto, unha das primeiras tumbas da historia. E alguén pensou que esa pedra especial podía ser necesaria ou tal vez era un obxecto prezado dalgún dos individuos que alí repousaron ata que os atoparon os arqueólogos. Por tanto, é unha das primeiras mostras dalgún tipo de ritual funerario que os humanos practicamos. Tanto simbolismo levou a Arsuaga (o home do polar vermello, director da excavación) e o seu equipo a poñerlle o nome de
Excalibur, unha espada que é un dos obxectos máis simbólicos da historia.
 |
| Quizais foi así como fixeron a ofrenda de Excalibur |
Só os humanos temos consciencia da nosa morte e só nós honramos a aqueles que quixemos ou admiramos e morreron.
Pero indo ao obxecto en si, resulta que non hai cuarcita vermella en Atapuerca. Iso significa que trouxeron a pedra de lonxe, tal vez que foi obxecto de trueque. Significa que aprezaron a súa cor, que a viron fermosa e non a utilizaron máis que para algo que consideraron moi importante. Máis que cazar, máis que comer, máis que curtir peles ou facer outras ferramentas.
E ademais, como contan o equipo de Atapuerca e do
Museo da Evolución Humana, Excalibur ten outro segredo, que non se apreza cando se ve a peza nas vitrinas do museo:
Vista así, non é máis que un fermoso útil lítico. Pero contan que o seu verdadeiro valor estético aparece cando se molla con auga: entón a cor de Excálibur faise dun vermello intenso. A cor e a forma dun corazón. Se todo iso non é arte, eu non sei que é.
P.S. se queredes saber algo máis de arte prehistórica, aquí tedes un dos meus enlaces favoritos:
